Big Bands
Het ontstaan van het fenomeen Big Band
Voor het ontstaan van het fenomeen big band moeten we terug naar het eind van de jaren twintig (USA rond 1920). Tot die tijd hadden de meeste jazzorkesten kleinere bezettingen, die New Orleans- of Chicago-stijl speelden (Dixieland). Grotere bezettingen waren nog nauwelijks in zwang. Met de opkomst van de Swingstijl kwam hier verandering in. Een van de eerste grotere orkesten was dat van Fletcher Henderson.
Met hem begint de geschiedenis van de big band. Zijn eerste big band bestond uit tien man, wat tegenwoordig nauwelijks een big band kan worden genoemd. Echter zijn manier van arrangeren, het gebruik van de verschillende blazerssecties, is typerend geworden voor big band muziek. Henderson werd later pianist en arrangeur bij Benny Goodman.
In 1920 ook formeerde de Amsterdamse dansleraar James Meijer het eerste professionele Nederlandse jazzorkest, ‘James Meijer’s Jazz Band’ onder leiding van Leo de la Fuente.
Het swingtijdperk
De grote doorbraak van de swingmuziek (en daarmee van de big bands) kwam in de dertiger jaren. Drie grote namen horen bij deze tijd: Benny Goodman, Duke Ellington en Count Basie.
Benny Goodman, die de bijnaam ‘King of Swing’ kreeg toebedeeld, is belangrijk omdat hij de meest populaire big band in deze periode had. Deze heeft daarom enorm bijgedragen aan de verspreiding van deze muziek.
Duke Ellington is de grootste jazzcomponist tot op heden. Hij werd bekend door zijn werk als bandleider in New Yorks meest vooraanstaande nachtclub, de Cotton Club. Hij heeft echter nooit de populariteit gekend van Goodman. De laatste heeft zelfs hits gemaakt met arrangementen van Ellington (o.a. In a sentimental mood).
Ellingtons muziek valt op door de sfeer die het uitstraalt. Hij werd ook bekend door de ‘Jungle Style’: met dempers en diverse speeltechnieken werden ‘jungle’-geluiden nagebootst op instrumenten. Hij wist zowel de mogelijkheden van ieder instrument alsook de bespelers volledig te benutten.
De derde grote naam is Count Basie. Basie is de trendsetter voor de big bands die in latere periodes actief waren. Zowel hij als Goodman maakten veel gebruik van de zogenaamde ‘riff-style’. De blazerssecties spelen een soort vraag en antwoordspel met meerstemmige korte melodieën.
De eerste werkelijke Nederlandse Big Band is begin 1934 geformeerd door Melle Weersma.
De "tweede generatie" swingers
Rond 1940 ontstaat een nieuwe jazz-stijl: de ‘bebop’. Deze muziek werd voornamelijk gespeeld door kleinere bezettingen. Bebop was echter niet echt ‘in’ (op deze muziek was nauwelijks te dansen) en nog lange tijd zou ‘swing’ (ofwel big band muziek) nog populair blijven.
Een bekende naam uit deze periode is Glenn Miller. Voor de muzikale ontwikkeling van de big band is de laatste echter niet van belang (al zou je dat met de hedendaagse populariteit van zijn muziek niet zeggen). Wie wel belangrijk zijn geweest zijn Stan Kenton en Woody Herman.
Stan Kenton heeft twee belangrijke periodes gehad, de zogenaamde ‘artistry’-periode (±1941), zo genoemd door diverse compositie’s met de titel ‘artistry in …’ (rhythm, percussion) en zijn ‘progressive jazz’-periode (±1947). Zijn muziek wordt ook wel romantisch genoemd (veel contrast, vooral in volume).
Woody Herman is vooral bekend geworden door zijn orkesten die werden aangeduid met ‘herd’ (kudde). Zo zagen de ‘first herd’ tot en met de ‘fourth’ herd het licht. Eén daarvan is bekend geworden als de zogenaamde ‘four brothers’ band, waarin de vierkoppige saxsectie (de four brothers) een prominente plaats innam. Herman’s eerste orkest speelde blues in plaats van jazz. Later ontwikkelde het orkest zich tot een bebop-band. Herman heeft tot zijn dood in 1987 een big band geleid.
De bebop bands
Aanvankelijk was de bebop een stijl die gebezigd werd door kleinere combo’s. Trompettist Dizzy Gillespie (de man met de kikkerwangen) was naast voorman van de bebop ook een big band liefhebber. Toen hij de mogelijkheid kreeg om het orkest van Billy Eckstein over te nemen greep hij zijn kans om bebop te spelen met een big band. Ook voegde hij voor het eerst Cubaanse percussie toe aan de bezetting. Gillespie was zeer onder de indruk van de Afro-Cubaanse band van Machito. Gillespie is in feite degene die Jazz en Afro-Cubaanse muziek tot elkaar heeft gebracht.
Basie en cool
Vanaf de tijd van de bebop zijn er twee stromingen in de big band muziek te zien, de conventionele en de experimentele. Quincy Jones is een big band leider die rond 1960 furore maakte. Hij perfectioneerde het Basie geluid en was daarmee zeer succesvol.
Nieuwe geluiden zijn er onder andere te horen bij de band van Gil Evans. Deze probeerde de sfeer van het spel van trompettist Miles Davis te transformeren naar big band muziek. Behalve dat hij het gebruik van ‘secties’ loslaat, is het resultaat van zijn band, evenals het trompetgeluid van Davis, ongepolijst. Een voorbeeld hiervan is het ‘Birth of the Cool’ project (1949-1950) met Miles Davis.
De free big bands
In de zestiger jaren ontstaat er een nieuwe stroming: vrije jazz. Ook in de big band wereld ontstaan vrije big bands. Hiertoe kunnen worden gerekend de bands van bassist Charles Mingus, pianiste Carla Bley en trompettist Mike Mantler die samen ’the Jazz Composers Workshop/Orchestra oprichten.
Andere namen zijn Charlie Hadens’ Liberation Music Orchestra en het Sun Ra Cosmic Arkestra (met een A). Sun Ra bracht volgens eigen zeggen ‘cosmic sounds’ en ‘music of the outer galaxies’ ten gehore.
Nederlandse namen die hier kunnen worden genoemd zijn het Willem Breuker Collectief en het tentet (10 spelers) van pianist Mischa Mengelberg.
Fusion en verder
Bij iedere nieuwe jazzstijl die ontstaat sterft de vorige niet uit. Vaak komt er na enige jaren ‘uit’ te zijn 
geweest een opleving van die stroming. Zo is er heden ten dage zowel dixieland, bebop en free jazz te horen. Alle stijlen die tot nu toe zijn genoemd blijven naast elkaar bestaan, beïnvloeden elkaar. Er ontstaan tussenvormen. Daarnaast ziet men de invloed van andere populaire muziekstromingen zoals rock, funk, en soul. Ook muziek uit andere culturen worden geïntegreerd in de jazz. Het resultaat noemt men fusion. Ook in de big band muziek ziet men eenzelfde verschijnsel.
Don Ellis is een bandleider uit de zeventiger jaren die Indiase muziek bestudeerde. In zijn big band hoort men dit terug, evenals ongebruikelijke maatsoorten en ritmes.
Ook de big band van trompettist Thad Jones en Mel Lewis mag niet onvermeld blijven. Stijlen van swing tot avantgarde werden geïntegreerd in de muziek van deze big band, voornamelijk composities van bandleidertrompettist Thad Jones.
De Toshiko Akiyoshi – Lew Tabakin Big Band werd rond 1980 diverse jaren tot de beste big band van de VS uitgeroepen. De sound van deze band wordt gemaakt door de harmonisch rijke composities en arrangementen van de leidster, de in de VS wonende Japanse pianiste Toshiko Akiyoshi. In een aantal composities hoort men traditionele Japanse instrumenten en melodieën terug.
Een Europese big band die zich kan meten met de Amerikaanse bands was en is die van Peter Herbolzheimer, opgericht halverwege de zeventiger jaren. In deze band spelen diverse Nederlandse musici mee. Een band die nog niet zo lang bestaat is de big band van het platenlabel GRP, waarin veel jazzgrootheden meespelen zoals Bob Mintzer, Arturo Sandoval, Randy Brecker en Dave Weckl.
Heden
Als men zijn oor heden ten dage te luisteren legt bij de diverse jazzfestivals, ziet men een scala aan big bands optreden die hun wortels hebben in voorgaande periodes. Zo waren afgelopen jaar de big bands van Lionel Hampton, Slide Hampton, Count Basie (zelf reeds lang overleden) en Carla Bley te zien op het North Sea Jazz Festival. Een bekende hedendaagse big band in Nederland is de New Cool Collective Big Band onder leiding van de saxofonist Benjamin Herman.
Het Brabants Jazz Orkest zet de big band traditie voort. Het Brabants Jazz Orkest is een volwaardige bigband waarin het speelplezier voorop staat, gecombineerd met musiceren op hoog niveau! Het Brabants Jazz Orkest staat voor “Eigentijds Swingend met verrassingen!”
Hier eindigt het overzicht van de geschiedenis van de big band. Natuurlijk is het verhaal niet compleet. Met een volledig overzicht kan men boekwerken vullen. Vele even belangrijke namen zijn weggelaten voor de overzichtelijkheid. Hopelijk heeft u toch een beetje inzicht gekregen in de ontwikkeling van de big band.